زایلین مخلوط

زایلین (Xylene) که به نام دی متیل بنزن (C6H4(CH3)2) نیز معروف است، در واقع نشان­دهنده سه ایزومر زایلین، یعنی اورتو_زایلین، متا_زایلین و پارا_زایلین می­باشد، ولی به خاطر مخلوط بودن این سه ایزومر، به آن مخلوط زایلین نیز می­گویند. نام دیگر این ماده “زایلن” است که مایعی شفاف،بی­رنگ است. این ماده از ترکیبات هیدروکربن آروماتیک محسوب می­شود که ساختار آن، به شکل اتصال یک حلقه بنزن با دو گروه متیل در موقعیت­های گوناگون می­باشد.

 ماده مزبور بسیار سمی بوده و از قابلیت اشتعال بسیار بالایی برخوردار است، به طوری که فردی که در شرایط کار کردن با این ماده قرار می­گیرد، باید از قبل آموزش­های لازم را دیده  و به­طور کامل مجهز به وسایل ایمنی باشد. این ماده را باید در محیطی خنک که از تهویه­های محیطی مناسب برخوردار باشد، نگهداری نمود. نکته دیگری که باید در محافظت از ماده رعایت نمود، این است که باید آن دور از گرما، اشعه مستقیم آفتاب و سایر منابع مشتعل نگه داشت.

تولید

 برای تولید مخلوط زایلن ها و گریدهای پتروشیمیایی بنزن  می­توان  از فرایندی که به  نام totaray معروف است، استفاده نمود. این فرایند بر اساس واکنش disproportionation تولوئن، ترنس آلکیلیشن تولوئن و آروماتیک­ها شکل می­گیرد.

فرایند Tatory  از دو بخش اصلی جداسازی محصولات و راکتور بستر ثابت تشکیل می­شود. خوراک ورودی، ضمن ترکیب با جریان غنی از هیدروژن بازیابی و استفاده از مبدل خوراک (1) پیش­گرم می­شود و از آنجا جریان به گرم­کن (2) انتقال می­یابد تا پیش از آنکه به راکتور سیال موجود تزریق شود،بتواند در خط به دمای عملیاتی مطلوب خود دست باید. سپس خوراک داغ وارد راکتور می­گردد (3).  آنگاه جریانی که از راکتور خارج می­شود، در مبدل دمایی خوراک، به تبادل گرما با جریان خوراک  می­پردازد و پس از خنک  شدن، به واحد جداسازی ارسال می­گردد.

هیدروژنی که از جریان بالای ستون جداساز خارج می­شود، پس از بازیابیِ همزمان با یک جریان میک­آپ هیدروژن، به راکتور بازمی­گردد. همچنین جریان مایع خروجی از قسمت پایینی جداساز نیز به ستون دفع (5) ارسال می­گردد، ضمن آنکه از جریان خروجی از بالای برج دفع نیز به عنوان سوخت مصرفی استفاده می­شود. علاوه بر این، احتمال اینکه جریان مایع خروجی بالای ستون نیز به ستون دیبوتانایزر فرستاده شود، وجود دارد. ضمناً محصول پایینی برج دفع نیز ، پس از بازیابی به بخش BT fractionation واحد آروماتیک ها ارسال می­شود.

به کمک کاتالیست­های مدرن, واحدهای امروزی از ظرفیت فرآوری خوراک با ترکیب درصدی معادل با 100%wt تولوئن تا 100% وزنی ترکیبات C9+ برخوردار شده­اند که البته مقدار بهینه غلظت C9+ در جریان خوراک، تقریباً  40 تا 60 درصد وزنی است.  به لطف فرایندهای امروزی، امکان تولید مقادیر بیشتری از مخلوط زایلن از تولوئن ویا آروماتیک­های سنگین فراهم شده است.

کاربرد

مهم­ترین کاربرد زایلین مخلوط این است که از آن به عنوان حلال در صنعت استفاده می­شود. زایلین جزو 30 ترکیب اصلی در صنعت محسوب می­شود که به صورت انبوه تولید می­گردد. کاربرد­های  آن عبارتند از:

زایلن را می­توان به­عنوان مکمل همراه بنزن به بنزین اضافه نمود.

ایزومر­های زایلین را می­توان به عنوان حلال­های صنعتی برای تولید بسیاری از مواد مورد استفاده قرار داد.

از ایزومر­های زایلین به عنوان واسطه در واکنش­های­ سنتزی استفاده می­شود.

برای ساخت ترفتالیک اسید و دی متیل ترفتالات و اتیل بنزن می­توان زایلین را به کار برد.

کاربردهای دیگر زایلین در دندان­پزشکی، آزمایشگاه بافت­شناسی برای پردازش بافت، پوشش لغزش  و رنگ­آمیزی است.

 از زایلین  همچنین به عنوان ماده خام در تولید اتیل بنزن به کار گرفته می­شود.

از این ماده­ می­توان در آزمایشگاه­ها برای ساخت یخ خشک، به منظور خنک نگه داشتن مخازن واکنشگر­ها استفاده نمود.

 صنایع چسب سازی از زایلین در جهت کاهش ویسکوزیته چسب­ها و تولید آنها استفاده می­کنند.

زایلین همچنین در صنایعی که در آنها مقاومت محصولات در مقابل آب و نفوذ آن ضروری است، مثل صنایع ضد آب و تولید خط لوله­های انتقال کاربرد فراوانی دارد.

زایلن نیز در شستشوی تجهیزات حمل و نقلی و همچنین ظروف مخزن دستگاه­هایی مانند تانکرها و هواپیما کاربرد دارد.

خطرات

این گاز قابلیت اشتعال­پذیری بسیار بالایی دارد و چنانچه به دمای زیر 17 درجه سانتیگراد برسد،  می‌تواند در دمای اتاق  به مخلوط انفجار منجر شود، این در حالی است که احتمالاً کربن دی اکسید، پودر مواد شیمیایی خشک­کننده، اسپری، فوم یا مه آب برای خاموش کردن آن بی­اثر است، زیرا قادر به خنک کردن و سرد کردن این ماده را تا زیر نقطه اشتعال نمی­باشد.

از آن گذشته، از این ماده بخارات بسیار سمی متصاعد می­شود و برخورد آن با چشم ممکن است سبب بروز سوزش، سرخی و حتی آسیب­های جدی گردد، ضمن آنکه استنشاق این بخارات نیز ممکن است به ایجاد سردرد، تهوع، گیجی و … منجر شود و سریعاً باید به فرد کپسول اکسیژن وصل نمود.

چنانچه فردی این ماده را بخورد، سیستم عصب مرکزی­اش تحریک می­شود و ممکن است به مصمومیت و حتی مرگ او منجر گردد. این ماده نبایستی با پوست و یا لباس فرد در تماس باشد. برای حمل و نقل ماده مزبور باید از لباس­های حفاظتی و دستکش استفاده نمود، لباس­های آلوده را از تن خارج کرد و پوست را با آب و صابون شستشو داد. تحقیقات ثابت کرده که پوست بر اثر تماس با ایزومرها زایلین،  تحریک شده و دچار قرمزی و سوختگی می‌گردد. این عوارض معمولاً پس از گذشت حدود یک ساعت  از زمانِ قطع تماس، برطرف می­گردد.

دستورات ایمنی

زایلین یک ماده صنعتی با خواص سمی و شیمیایی است و هنگام استفاده از آن  باید اطلاعات کافی در مورد آن داشته باشید. هنگام کار با محلول زایلین، استفاده از دستکش، ماسک، عینک مخصوص  و لباس مناسب کار در محیط های آزمایشگاهی ضروری است.

هنگام استفاده از مواد زایلین توجه داشته باشید که درب آن را از فاصله نزدیک به خود باز نکنید، زیرا  ممکن است موقع باز کردن درب، گازی که از آن متصاعد می­شود، وارد چشم شود و عوارضی مثل سوزش و قرمزی چشم به دنبال داشته باشد.