هر چند کشاورزی و تولید محصولات آن امروزه بدون استفاده از کود، امکان‌پذیر نیست، با این حال استفاده بی‌رویه از کود شیمیایی در طی سالها، مقدار زیادی از زمین‌های زراعی ایران را ناسالم ساخته و این امر موجب شده که بتوانیم بگوییم هر فرد ایرانی سالانه نیم کیلوگرم «سم» مصرف می کند.
جالب است بدانید ۳۰۰ نوع ماده و ترکیب شیمیایی خطرناک و سرطان زا در اثر استفاده بی رویه از سموم و کودهای شیمیایی به چرخه غذایی وارد می شود. این در حالی است که طبق تحقیقات علمی ۶۰ درصد از سموم دفع آفات، ۹۰ درصد از قارچ کش ها و ۳۰ درصد از حشره کش ها سرطان زا هستند.
طی سال‌های اخیر و به خصوص بر اثر تحریم‌هایی که در زمینه واردات محصولات مورد نیاز به بخش کشاورزی وجود داشت، استفاده از سموم و کودهای نامرغوب به خصوص جنس چینی که هیچگونه مجوزی برای مصرف آن در کشور صادر نشده است و تنها به دلیل اثر بسیار قوی که دارند با سموم دیگر ترکیب شده و در نتیجه محصولی در ظاهر سالم اما در حقیقت ناسالم را در اختیار مشتریان قرار می‌دهد، از جمله مسائلی است که رفع آن نیازمند برنامه‌هایی بلند مدت اما فشرده است.
استفاده ی نادرست و یا استفاده از کود های شیمیایی نامرغوب مشکلاتی را در پی داشته که در قسمت زیر به تفسیر بعضی از این موارد می پردازیم:
آسیب به خاک
یکی از آسیب‌های استفاده غیرکارشناسی از کودهای شیمیایی آلودگی خاک است. برخی کارشناسان بر این باورند که ترکیب‌های سمی کودهای شیمیایی در حدود نیم سده در خاک باقی می‌مانند و این باعث می‌شود این مواد از طریق خاک یا آب به محصولات کشاورزی راه پیدا کنند.
مواد ترکیبی درکودهای شیمیایی تعادل خاک را بر هم می‌زند و با نفوذ به آن، برای مدت‌های طولانی تمامی زنجیره‌های زیستی وابسته به خاک را آلوده می‌کند و باید این را هم در نظر گرفت که به دلیل طولانی بودن پروسه ی تشکیل خاک، این ماده تجدید ناپذیر بوده و در صورت استفاده ی اشتباه از خاک، نسل های آینده دچار بحران می شوند.
آسیب به گیاهان
بیماری آتشک گلابی
وجود میوه ها وسبزیجات به ظاهر درشتی که فاقد طعم و خاصیت های چند دهه پیش خود هستند، ناشی از استفاده بی رویه کودهای شیمیایی وسموم دفع آفات وباقی ماندن ترکیبات آنها در محصولات می باشد. بخش عمده میوه و سبزیجات تولید شده در کشور به ویژه در محصولات گلخانه ای از نظر میزان سم و کود باقیمانده مشکل دارند و مصرف آنها بسیار خطرساز است.
شیوع بیماری ها و آفات متعدد مثلا شیوع آتشک گلابی در باغ های گلابی کرج و قزوین، نماتد در مزارع چای و حتی شانکر مرکبات در جنوب کشور عمدتا زاییده مصرف نامتعادل کودها می باشند.
آسیب به انسان
علاوه بر مسائل بالا، کودهای شیمیایی و یا آفت کش هایی که نیمه عمر طولانی تری دارند در صورتی که در زمان عرضه محصولات به بازار، سموم به کار برده شده، تجزیه و بی اثر نشده باشند، می توانند به طور ثانویه به مصرف کنندگان انتقال پیدا کرده و سلامتی و نشاط آنها را تحت تاثیر قرار دهند. کما اینکه چندی پیش گزارش شده بود که در حوالی کرمانشاه به علت استفاده نابجا از سموم غیراستاندارد برای دفع آفات صیفی جات خصوصا خیار که آثاری از سم بر روی پوست خیار باقیمانده بود تعدادی از افراد مصرف کننده را دچار فلج حنجره نموده است.
شیر مادر حفاظت بسیاری در قبال جلوگیری از ابتلای کودک به عفونت های ریوی و گوارشی را عهده دار می باشد؛ حال اگر آلودگی های مختلف و سموم به کار برده شده از طریق شیر مادر به نوزاد انتقال داده شود به جای اینکه این ماده ارزشمند جانبخش باشد طبیعتا جان ستان خواهد شد. خوشبختانه به غیر از چندین ماده انگشت شمار مثل ددت بقیه سموم مختلف نمی توانند اثرات منفی آنچنانی بر این نوزادان داشته باشند.
محققان انگلیسی دریافته اند که قرار گرفتن در معرض حشره کش ها و سموم دفع آفات و نیز مصرف میوه جات و سبزیجات حاوی بقایای این سموم، خطر ابتلا به پارکینسون را به میزان ۹۳درصد افزایش می دهد.
کارشناسان معتقدند استفاده بی‌رویه از کودهای شیمیایی موجب ابتلا به بیماریهای پارکینسون، پوکی استخوان، بروز بیماریهای ژنتیکی، تولد نوزادان کم‌وزن، افزایش سقط جنین، اختلالات هورمونی و سرطان دستگاه گوارش می‌شود.
حساسیت های پوستی و مختل شدن سیستم ایمنی بدن و ابتلا به بیماری های خودایمنی نظیر ام اس و دیابت های زودرس وابسته به انسولین نیز از دیگر عوارض استفاده بی رویه از کودهای شیمیایی است. سیستم ایمنی بدن تحت تاثیر رادیکال های آزادی که از طریق سموم و آفت کش ها و کودهای مختلف وارد بدن می شود گاهی چنان سردرگم می شود که خود سیستم ایمنی که باید به بیگانه حمله کند و آنها را از پا درآورد تا سلامت وجود انسان حفظ شود به اندام های خودی بدن حمله می کند که در اصطلاح به آن بیماری خودایمنی گویند.
آسیب به آب
آلودگی آب‌های زیرزمینی یکی دیگر از پیامدهای استفاده بی‌رویه از کودهای شیمیایی است؛ «نیتراتی» که به صورت کود وارد زمین می‌شود، می‌تواند وارد آب‌های زیرزمینی که منبع تامین آب شرب روستایی و شهرها است، شود و از این راه وارد بدن انسان و دیگر موجودات زنده گردد.
بسیاری از کارشناسان کود حیوانی را به عنوان جانشینی مناسب برای کود شیمیایی در نظر گرفته‌اند؛ اما این نوع کود نیز بدون ضرر نیست؛ زیرا اگر کود حیوانی بدون رعایت استانداردهای لازم تولید شود یا به صورت غیر اصولی از فاضلاب‌ها که احتمال آلودگی آنها زیاد است، گرفته شود، احتمال ابتلا به بیماریهای مختلف از جمله «کیست هیداتیک» در مصرف کننده بالا می‌رود.
در آمریکا استفاده از کودهای گاوی به عنوان یکی از انواع کود ارگانیک ممنوع شده است زیرا نیترات موجود در این کودها وارد آب‌های زیرزمینی می‌شود.
استفاده نا به جا از کودهای ازته و نیتراته برای افزایش بهره وری زمین باعث شده که بافت طبیعی مواد غذایی بسیار درهم ریخته شود. اصولا نیترات هایی که به صورت کود وارد زمین می شود می تواند وارد آب های زیرزمینی (که اغلب آب شرب روستایی و شهرها را تامین می کند) شده که باعث افزایش سطح نیترات آن می شود در نتیجه موجب افزایش تشکیل نیتروزامین که ماده ای سرطان زا است می شود و حتی چنین آب هایی برای شرب و یا تهیه غذای نوزادان و خردسالان منع مصرف دارد و مناسب تغذیه کودکان زیر یکسال نیست.
در مراسم روز زمین پاک عنوان شد که آلودگی آب باعث انقراض نسل سمور در مازندران شده است.
ترویج کشاورزی
از آنجا که کشاورزی در بیشتر مناطق بر پایه کاشت، داشت و برداشت سنتی است، این تفکر در میان کشاورزان رواج پیدا کرده است که استفاده زیاد از کودهای شیمیایی موجب افزایش محصول می‌شود. لازم است در این زمینه دولت و مسئولان بخش کشاورزی با برگزاری کلاس‌های آموزشی و استفاده از نخبگان محلی که توانایی اقناع کشاورزان سنتی را دارند، آسیب‌های این مواد مضر را برای آنها تشریح کنند.
یکی از مهمترین آموزشهایی که باید به کشاورزان در جهت کاهش مصرف کودهای شیمیایی داده شود جایگزینی کیفیت محصول به جای کمیت آن است.
یکی دیگر از آموزشهایی که باید به کشاورزان داده شود ارائه روش‌های نوین کشاورزی است؛ زیرا بخش کشاورزی ما هنوز به شکل سنتی فعالیت می‌کند.
در پاسخ به پرسشی دراین زمینه که چرا تا امروز این آموزش‌ها داده نشده است، گفته شده است که: از آنجا که درآمد قشر زیادی از جامعه ما از طریق کشاورزی تامین می‌شود، برای این قشر کمیت مهم است نه کیفیت و این خود موجب می‌شود آموزش، کمتر در شیوه کشاورزی آنها تاثیر داشته باشد.
اما امید فراز در این زمینه باور دارد که ما باید با تولید میوه‌های ارگانیک، رشد کمی کشاورزی را به رشد کیفی تبدیل کنیم. دولت باید بازارچه‌ای برای فروش میوه و محصول کشاورزی بدون استفاده از سم و کودشیمیایی (تولید میوه ارگانیک) راه‌اندازی کند تا فرهنگ خرید این محصولات در کشور رواج پیدا کند.
